Jan Willem Burgmans (Heijmans): “We zijn volledig afhankelijk van natuur”

We bezoeken het hoofdkantoor van Heijmans in Rosmalen, direct aan de snelweg. Jan Willem begroet ons en verontschuldigt zich meteen dat het hier nog lastig is om met het openbaar vervoer te komen. Wat wél direct opvalt is de focus op natuur in en om het gebouw. Van een border met inheemse planten en bloemen tot een enorm bijenhotel; Heijmans laat in ieder geval zien waar de prioriteiten de komende jaren liggen. Het bedrijf noemt zich niet voor niets: makers van de gezonde leefomgeving.

Zeg Jan Willem, een ecoloog die kiest voor werken bij een bouwbedrijf. Hoe is dat zo gekomen?

“Eigenlijk al toen ik nog een kind was. Ik was een buitenkind. Altijd in de natuur bezig. Niet zo gek ook dat ik naar Wageningen ging om biologie te studeren. Dat bleek een verkeerde keuze, omdat ik werd opgeleid tot onderzoeker. En dat ben ik niet. Ik ben een generalist die met mensen moet werken. Ik wil ze met elkaar in verbinding brengen. Eerst heb ik bij ministeries en de provincie geleerd hoe Nederland georganiseerd en ingericht is. Daar heb ik mijn hele carrière profijt van gehad.”

En toen kwam Heijmans?

“Niet meteen. Dat ging via verschillende adviesbureaus op het gebied van ruimtelijke ordening en ecologie. Vanuit daar kwam ik als teamleider ecologie binnen bij Heijmans. Destijds betrok Heijmans dat team vooral om vragen te beantwoorden over de natuurwetgeving. Heel reactief eigenlijk. Stap voor stap was dat niet meer genoeg. We moesten een eigen verhaal hebben. Dat ben ik gaan neerzetten als teamleider. Inmiddels is duurzaamheid een van de vijf pijlers in onze nieuwe bedrijfsstrategie. Daarbinnen is biodiversiteit er weer één. De andere twee? Klimaat en water.”

Ik kom hier zo nog op terug Jan Willem. Ik vraag me eerst af: waarom is biodiversiteit zo belangrijk voor Heijmans?

“Waar het exact begonnen is durf ik niet te zeggen. Wat ik wel weet: als bouwbedrijf maak je een belangrijk onderdeel uit van hoe de leefomgeving er voor mens, dier en plant uitziet. Als je die gezond wilt houden is natuur een onmisbaar onderdeel. Schoon drinkwater, gezonde lucht, natuurlijke grondstoffen; we hebben het nodig maar zijn er ook afhankelijk van. Daar komt nog eens bij dat de natuur een belangrijke vastlegger is van CO2, waardoor het ook voor het klimaat meetelt. Heijmans heeft al vroeg erkend en herkend dat het verlies aan natuur en biodiversiteit een uitdaging én een kans is. Een uitdaging omdat we ons verantwoordelijk voelen voor een gezonde leefomgeving. Een kans omdat we er dus ook een voorloper op kunnen zijn.”

Wat betekent biodiversiteit voor jou in je dagelijkse werk?

“Op dit moment zijn we heel druk met de natuur systematisch te integreren in onze bouwprojecten. Dat gaat voor mij veel over kennisontwikkeling, in- en extern. Projectleiders maken projecten namelijk natuurinclusief, niet ik. En dus geven we standaard opleidingen aan iedereen die betrokken is. Dat doe ik overigens niet alleen. Onder meer Wageningen University, Naturalis, de Vogelbescherming helpen ons daarbij.”

Hoe komt de nieuwe bedrijfsstrategie tot uitvoer in jouw werk?

“Ik jaag biodiversiteit aan binnen bouw, techniek, infra en vastgoedontwikkeling. Ons doel? Een duurzame aanvoerder zijn in plaats van een uitvoerder. Dat betekent dat we voor de wetgeving moeten uitlopen. Ik help mee bij het per bedrijfsstroom invullen hoe we dat kunnen doen. Welke opdrachtgevers en partners zijn nodig? Welke instrumenten?”

Wat vind je het mooiste aan dat werk?

“Geen dag is hetzelfde hier. Ik mag mensen meenemen in een superwaardevol verhaal. En dat lukt steeds beter. Tien jaar geleden stonden bouw en natuurorganisaties met de ruggen naar elkaar. Nu hebben we zelfs partnerschappen: we erkennen samen dat we gemeenschappelijke belangen hebben. Het kan alleen samen.”

En wat is de grootste uitdaging?

“De natuur integraal meenemen in je werk vergt vooral een cultuurverandering. Hoe het moet weten we steeds beter, maar uiteindelijk gaat het om mensen die iets anders moeten doen. En dat in een wereld als de bouw die al jaren gewend is te werken aan efficiëntie en esthetiek. Ik merk wel dat dat de laatste jaren echt aan het veranderen is. Nieuwe mensen zijn zich bewust van de natuur en duurzaamheid in het algemeen. Vaak realiseren ze zich alleen niet dat ze daar ook in hun werk iets mee kunnen doen. Bij Heijmans geven we medewerkers de ruimte om die intrinsieke motivatie in te zetten. Vaak zijn zij het die de ambassadeurs worden.”

Kan me voorstellen dat er ook uitdagingen zijn op breder organisatieniveau?

“Zeker. Er werken hier zo’n vijfduizend mensen in allerlei projecten. We worden nog steeds vooral op financiën afgerekend, niet op wat we bijdragen aan de natuur. En dus moeten we het samen doen met opdrachtgevers. Twee stappen vooruit zetten en kijken wie er mee willen en kunnen. Dat is een grote verandering: we zijn niet enkel uitvoerder van een opdracht die binnen tijd en budget af moet. Nee, we moeten eerder in gesprek en vanuit duurzaamheidsdoelstellingen werken. Opdrachtgevers moeten hun ambities kennen en die samen met uitvoerders vertalen naar projecten.”

Waar zie je nog kansen?

“De projectuitvraag kan nog veel duurzamer, natuurlijker. Met name in infraprojecten is de opdrachtomschrijving gedetailleerd. Dat maakt het lastig. Daarom zijn we ook actief op plekken waar we die uitvraag kunnen beïnvloeden. Het Deltaplan Biodiversiteit bijvoorbeeld. Maar ook bij MVO Nederland natuurlijk. Samen kunnen we laten zien dat verandering écht kan.”

Je hoort vaak bij bedrijven dat ze de natuur wel belangrijk vinden, maar het lastig lonend weten te maken. Hoe doet Heijmans dat?

“Het gaat erom dat je in een breder perspectief kijkt. Op de lange termijn biedt natuurinclusief bouwen allerlei voordelen. Voor de gezondheid van mensen die in en om die gebouwen bewegen. Voor de klimaatbestendigheid. Enige voorwaarde: je moet samen met alle betrokken partijen in gesprek. Alle belangen bij elkaar gooien en kijken waar winst te boeken is. Daarom willen wij niet meer alleen denken in natuurinclusieve bouw van een pand, maar willen we aan de slag met een gebied. Weg met kokers, iedereen bij elkaar. Door de hele keten. Alleen dan komen we tot meer dan wat vogelhuisjes aan een gevel en ontstaat er stap voor stap een businesscase.”

Ik kan niet met een bouwbedrijf praten zonder te vragen naar concrete resultaten natuurlijk. Waar ben je het meest trots op?

“Dat is eenvoudig: het Nationaal Militair Museum in Soesterberg. Hoewel dit al een ouder project is, vind ik het heel bijzonder dat we daar als aannemer ook verantwoordelijk zijn voor vijftig hectare natuurontwikkeling om het gebouw heen. Er zijn daadwerkelijk doelstellingen voor waar wij op worden beoordeeld. Dat werkt goed. Nadat daar een kazerne met parkeerplaatsen is verdwenen zijn we gaan kijken hoe de natuur een handje te helpen. Een enorm succes. Er leven nu allerlei bijzondere slangen, hagedissen en veldleeuweriken. We hebben zelfs korstmossen getransplanteerd vanaf de kazerne naar de nieuwe omgeving. Het is fantastisch om te zien hoe snel natuur zich dan kan herstellen.”

Klinkt goed, maar hoe meten jullie de voortgang zonder elke keer met deskundigen langs te moeten gaan?

“We hebben de Biobuddy ontwikkeld vanuit deze vraag: het meten van natuur is ingewikkeld en arbeidsintensief. Maar met deze door kunstmatige intelligentie aangestuurde camerasystemen beschikken we 24/7 over foto’s, video en geluid van een buitenomgeving. Via software krijgen we automatisch inzicht. Welke vogels horen we? Welke planten zien we op beeld? Deze data meten we langjarig en maken we inzichtelijk voor verschillende doelgroepen. Een hoopvolle ontwikkeling voor die bedrijven die natuur concreet willen meten.”

Alle ontwikkelingen overziend: hoe zie je de toekomst? Voor onze natuur én Heijmans?

“Ik geloof dat we de natuur kunnen redden. Toen ik hier begon was klimaatverandering nog iets voor onze kinderen. De afgelopen drie jaar zie je de impact steeds dichterbij komen. Dat vergroot het bewustzijn en de urgentie. En tuurlijk, ik word er niet blij van om dit te zien maar ik haal motivatie uit het feit dat als de bouwsector ruimte geeft aan de natuur, deze haar enorme veerkracht laat zien. Ik geloof er echt in dat als je voor de troepen uit wilt lopen je een optimist moet zijn. De komende tijd ga ik er met Heijmans alles aan doen om de verzuiling uit opdrachten te krijgen. Om de opbrengsten van de natuur gewaardeerd en financieel rond te krijgen. Om organisaties en gedrag te veranderen. En om veel meer vanuit gebieden te gaan werken in plaats van uit thema’s.”

Moeten bouwers dan ecologen worden of ecologen bouwers?

“Ecologen moeten de taal van de bouwers leren begrijpen. En bouwers de taal van de ecologen verstaan. Een gemeenschappelijke taal is essentieel. Ik zie dat beide groepen nog te vaak langs elkaar heen praten. Dus kom uit die vergaderkamer en leer elkaar kennen. Wat drijft de ander? Elkaar persoonlijk leren kennen gaat uiteindelijk helpen om het samen op te lossen.”

Hoe helpt het partnerschap met MVO Nederland je?

“Die duurzame economie komt er alleen als de hele sector verduurzaamt. MVO Nederland kan de verbinding leggen in de keten. Als onafhankelijke partij de transitie de goede kant op sturen. En wat heel fijn is: MVO Nederland kijkt verder dan de een bepaalde sector. Zo zie ik nog veel kansen om bijvoorbeeld de bouw en boeren veel meer samen te laten werken. MVO Nederland stimuleert en stuurt. Blijf dat vooral doen, het helpt ook Heijmans.”

Wat is er nodig vanuit de politiek om biodiversiteit nog verder op te schalen?

“Heijmans kijkt vooral naar wat we zelf kunnen doen. Biodiversiteit onderdeel maken van beleid via het Deltaplan Biodiversiteit bijvoorbeeld. De politiek moet de positieve impact van natuur op onze welvaart inzien. Natuur iets niet iets dat zich beperkt tot aangewezen natuurgebieden, maar is overal in onze maatschappij. Dit maakt de herstelopgave voor natuur ook opgave van ieder departement.

Wat is de belangrijkste tip die je andere bedrijven wilt geven om op biodiversiteit te ontwikkelen?

“Als je het lastig vindt om vanuit een businessperspectief naar natuur te kijken: betrek je medewerkers. In elk bedrijf zitten wel mensen die het vanuit persoonlijke motivatie belangrijk vinden. Die gaan er vanzelf mee aan de slag. Geef ze de ruimte om dingen zelf te ontwikkelen. Het maakt je ook nog eens een aantrekkelijke werkgever.”