Claimt Trump onze grondstoffen? Dan moeten wij inzetten op circulariteit

Laat ik beginnen bij het gevaar van onze huidige, lineaire economie. De mondiale vraag naar materialen neemt alsmaar toe, terwijl de beschikbaarheid ervan daalt. Allereerst laat Rusland zien dat het bereid is om zijn economie af te sluiten van het westen. Dat betekent dat China dat evengoed kan doen. En met Trump in het Witte Huis garandeert ook de Verenigde Staten niet langer een stabiele grondstoffentoevoer. De opkomende economieën in de BRICS-coalitie dan? Naarmate dit collectief sterker wordt, gaat het enkel strategischer en collectiever kiezen om bepaalde grondstoffen niet langer tegen de laagste prijs aan het westen aan te bieden. Kortom, als de internationale orde verder destabiliseert is onze economie – met grote grondstoffenafhankelijkheid van het buitenland – de eerste die klappen vangt.

Een circulaire economie is het antwoord

Trump snapt dat het veiligstellen van zijn toekomstige grondstoffentoevoer vraagt om geopolitieke actie. Hij doet dat door de Groenlandse goudmijn aan grondstoffen te willen claimen. Hij neemt hiermee een loopje met het zelfbeschikkingsrecht en zet in op een tijdelijke oplossing. Wij moeten met een duurzamer antwoord komen: een circulaire economie.

Een circulaire economie is een pragmatische noodzaak voor een land als de onze. Wij zijn tenslotte een land met weinig diversiteit aan natuurlijke hulpbronnen in eigen bodem. Een circulaire economie kan de 60 miljard kilo afval die we jaarlijks produceren weer terugbrengen in het economische systeem als input voor bedrijven en huishoudens. Met slim ondernemerschap kunnen we op grotere schaal verminderen, hergebruiken, repareren en recyclen. Dat vormt één van de krachtigste wapens tegen geopolitieke wanorde en vijandigheid.

Auping, Bol en Strukton

Bedrijven uit ons duurzame-bedrijvennetwerk hebben al hoopgevende ervaringen met grondstoffenonafhankelijkheid door hun inzet op circulariteit.  Zo heeft Auping ingezet op een reeks aan 100 procent circulaire matrassen. Deze kon het bedrijf tijdens gestokte toeleveringsketens in de coronacrisis onverminderd blijven produceren, in tegenstelling tot hun lineaire matrassen. En Bol biedt refurbished elektronica vaker prominent als optie aan, waardoor het minder kritieke metalen hoeft in te kopen. Ook een essentieel infrabedrijf als Strukton zet groots in op hergebruik van onder andere viaductpijlers, waardoor we ons kunnen blijven voortbewegen op het moment dat internationale toeleveringsketens haperen.

Individueel circulair initiatief is hoopgevend, maar niet toereikend. De Integrale Circulaire Economie Rapportage toont dat de Nederlandse circulaire economie zo vastzit als beton. Zo ongeveer alle grondstoffenindicatoren zijn afgelopen twee jaar gestegen en de levensduur van producten wordt met de dag korter. De economische groei is inmiddels groter dan de groei aan circulaire bedrijvigheid. Eenzelfde conclusie trokken wij in onze Nieuwe Economie Index 2025. Circulaire initiatieven blijven klein, en zijn nog te weinig serious business. Terwijl dat wat op het spel staat wel uiterst serieus is.

Die circulaire economie voor elkaar krijgen vraagt om serieuze aandacht voor de kansen ervan; precies dat wat nu nog ontbreekt. De Tweede Kamer debatteert ongeveer één keer per jaar integraal over de circulaire economie. Uit het recente Triodos-onderzoek naar transities blijkt dat de grondstoffentransitie van alle transities het minst leeft in Nederland. En de doelstellingen die de regering heeft vastgesteld richting de circulaire economie zijn ten dode opgeschreven, mede doordat het ambitieniveau van staatssecretaris Jansen op circulaire economie niet veel verder komt dan uitvoering van al ingezet beleid. In de huidige rijksbegroting wordt het budget voor de circulaire economie de komende vier jaar zelfs gehalveerd.

Veiligheid gaat niet alleen over defensie

Als we in een veilig en welvarend land willen leven waar bedrijven vanuit autonomie maatschappelijke en economische waarde creëren, dan was de noodzaak tot verhoogde politieke en maatschappelijke actie richting de circulaire economie met dit geopolitieke landschap nog nooit zo groot. Om onze economische autonomie veilig te stellen zijn op korte termijn investeringen en moedig beleid nodig. Ik roep minister Brekelmans van defensie en staatssecretaris Jansen van de circulaire economie op tot een strategiesessie die leidt tot een gezamenlijke inzet voor de circulaire economie voor in de volgende Miljoenennota. De tijd dat veiligheid alleen maar over defensie ging is definitief voorbij.

Deze column verscheen op 24 februari 2025 in ingekorte vorm ook in Trouw.